Isı Transfer Mekanizmaları

Perioperatif hipoterminin önlenmesini daha iyi anlamak açısından vücuttaki ısı kayıplarının nasıl gerçekleştiği konusunu iyi anlamak gerekir.

Daha önceki makalede "Anestezik Ajanların Termoregülasyon Üzerindeki Etkileri" anlatılmıştı. Buradaki makalede ısı transfer mekanizmaları açıklanmaktadır, ancak perioperatif hipotermiye dair temel sebebin anestezik ajanların indüksiyonu ile gerçekleşen redistribüsyon kaynaklı ısı düşüşü olduğu unutulmamalı. 

Vücuttaki ısı transfer mekanizmaları yayılma (radiation), konveksiyon (convection), iletim (conduction) ve buharlaşma (evaporation) olarak 4 başlık altında toplanır.

Resim Kaynak: Arizant Healthcare Inc., a 3M company. 

Yayılma-Radiation

Ameliyat odasında hasta vücudundan, daha soğuk olan ortama radyan enerji ile duvar, tavan ve zemine olan ısı yayılımıdır.

Bütün ısı kayıplarının %40-65'i yayılma yolu ile gerçekleşir.

Konveksiyon - Convection

Ameliyat odalasındaki havalandırma sistemi aracılığıyla hastanın vücut yüzeyindeki ısının soğuk hava akımıyla kaybolmasıdır. Bu etkiye aynı zamanda "Windchill Etkisi" de denir ve kayıpların %25-35'ini oluşturur. 

Windchill Etkisi: Konveksiyon yoluyla yüzey ısısındaki kayıp oranı, yüzey üzerinde bulunan hava akımının hızına bağlıdır. Yüzey çevresindeki havayı ısıtır ve yüzeye karşı sıcak hava biçimlerinden sınırlı bir yalıtım tabakası oluşturur. Hava akımı bu sınırlı yalıtım tabakasını kırar ve daha soğuk olan havanın yüzey üzerindeki sıcak havanın yerine geçmesine neden olur. Hava akım hızı ne kadar yüksek olursa yüzey o kadar çabuk soğur

İletim - Conduction 

Hastanın bir obje ile temasında sıcaklığının iletilmesidir 

Örneğin farklı bir ısıya sahip olan ameliyat masası ile temasında. Isıtılmayan IV & kan ürünleri ve irrigasyon sıvıları hastaya verilmesi.

Buharlaşma - Evaporation

Kısaca vücut yüzeyinde bulunan nemin sıvı halden gaz haline dönüşerek kaybolması durumu olarak açıklanabilir. Buharlaşma aracılığıyla kaybolan ısı ağırlıklı iç organların açıkta kalması ve cerrahi insizyon büyüklüklerine bağlı olarak gerçekleşir. 

Genel kanının aksine, solunum yolu ile nispeten daha az ısı kaybolur. Cilt aracılığıyla ısı kayıpları %90 oranında iken solunum sistemi aracılığı ile ısı kayıpları %10'dur.

Anestezik Ajanların Termoregülasyon Üzerindeki Etkileri

Daha önce yayınlanan "Termoregülasyon" başlıklı yazıda, termoregülasyonun normal koşullar altında nasıl çalıştığı ve vücut sıcaklığını nasıl koruduğuna yönelik bilgiler yer alıyordu.

Buradaki yazıda anestezik ajanların termoregülasyon üzerindeki etkilerine dair bilgiler yer alıyor.

Daha önceki yazılarda perifer sıcaklığın çekirdek sıcaklığa göre 2-4°C daha düşük olduğu belirtilmişti1. 
1 Sessler DI. Temperature Monitoring. In: Miller RD (ed): Anesthesia, 5th Ed., Vol 2. New York: Churchill Livingstone Inc, 2000: 1367-1389

Resim Kaynak: http://www.bbc.co.uk/schools/gcsebitesize/science/add_ocr_pre_2011/homeostasis/bodytemprev1.shtml

Normal koşullar altında vazokonstriksiyon ve vazodilatasyon ile vücudun ısınması veya serinlemesi 0,2°C'lik eşik aralığı ile ayarlanabilirken, anestezi indiksiyonu yapılan hastalarda bu eşik aralığı 4°C'ye çıkmaktadır2.
2 Sessler DI. Current concepts: Mild Perioperative Hypothermia. N Eng J Med 1997; 336(24): 1730-1737

Resim Kaynak: Arizant Healthcare Inc., a 3M company. 

Eşik aralığının 4°C'ye çıkmasıyla vücut ısısının regülasyonu için gerekli olan vazodilatasyon ve vazokonstriksiyonda gecikmeler meydana gelir. Anestezik ajanlar termoregülasyonu baskıladığından termoresepörler aracılığıyla iletilen soğuk sıcak sinyalleri hipotalamusa doğru bir şekilde ulaşamaz.

İstemsiz perioperatif hipotermiye dair birçok etken vardır, ancak bilinenin aksine anestezik ajanlar bunlar içerisindeki en büyük ve en temel etkendir.

Anestezik ajanlar termoregülasyonu baskıladığı gibi aynı zamanda vazodilatasyona sebep olur, bu durum periferik şantların açılmasına ve çekirdeğe göre daha soğuk olan periferdeki kanın kontrolsüz olarak çekirdek (kor) alana doğru dolaşımına sebep olur. Aynı şekilde merkezdeki daha sıcak kanın perifere doğru dolaşımına sebep olur.

Resim Kaynak: Arizant Healthcare Inc., a 3M company. 

Isı redistribüsyonu olarak ifade edilen bu dolaşım, çekirdek (kor) sıcaklığının düşmesine ve dolayısıyla hastanın hipotermiye girmesine neden olur.

Bir sonraki makalede "Isı Transfer Mekanizmaları" konusunda bilgiler aktarılacaktır.